XVIII amžiaus studijos / The Eighteenth Century Studies

Artykuł dotyczy sejmików powiatowych za panowania Augusta III. Ujawniono dokładną liczbę zerwanych sejmików według powiatów z całego Księstwa oraz dokładną liczbę wybranych posłów z każdego sejmiku powiatowego. Dokładnie określona została reprezentacja poselska od sejmików powiatowych Wielkiego Księstwa Litewskiego do sejmu Rzeczypospolitej (kryterium – wybór dokonany ponad 3 razy). Wydzielono liderów według liczby wyborów wśród tej reprezentacji i powiązania ich z konkretnymi sejmikami. Ustalono także rody, których przedstawiciele ponad trzykrotnie byli wybierani na posłów oraz ich powiązania z sejmikami poszczególnych powiatów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zidentyfikowana została grupa posłów, którzy reprezentowali rodziny magnackie Radziwiłłów, Sapiehów, Massalskich, Ogińskich, Pociejów i Sołohubów. Sporządzono przybliżoną listę dyrektorów sejmików i ustalono ich powiązania z wybranymi posłami, pełnionymi urzędami i sejmikami konkretnych powiatów. Na podstawie instrukcji poselskich przeanalizowano stosunek sejmików powiatowych do funkcjonowania systemu parlamentarnego.

In 1772, the first partition of the Polish-Lithuanian Commonwealth occurred. A few outraged English and French pamphleteers grabbed a pen to defend its cause. The same year, John Lind released his Letters Concerning the Present State of Poland. In 1773, Simon Linguet published his Considérations politiques et philosophiques, sur les affaires présentes du Nord, et plus particulièrement sur celles de Pologne. In 1775, the Marquis de Caraccioli released La Pologne telle qu’elle a été, telle qu’elle est, telle qu’elle sera. This article aims at defining how these authors’ reactions to the first dismemberment of the Commonwealth contributed to the nascence of public opinion in the last quarter of the 18th century, thus accelerating the advent of a shared sentiment of European membership. The study is intended as a contribution to our knowledge of the reception in European public opinion of the partition of Poland-Lithuania. The article encompasses: I) the emergence of public opinion in 18th-century Britain and France; II) Caraccioli, Linguet and Lind: three different personalities devoted to the same cause; III) combating prejudices: Restoring the truth on serfdom in the Commonwealth, and the dissidents affair; IV) ensuring support for a king struggling alone against hostile neighbouring powers.

Dorobek ustawodawczy sejmu grodzieńskiego 1784 roku wyróżniał się zakresem przeprowadzonych reform. W niespotykanej wcześniej skali ustawodawstwo to odnosiło się do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Stało się to możliwe tylko dzięki wyjątkowej aktywności reprezentantów Litwy na tym sejmie, wykazujących też dążenie do osiągania kompromisu oraz unikania tak typowych wówczas podziałów politycznych. Doświadczenia z obrad sejmowych w 1784 roku niewątpliwie zostały wykorzystane przez reprezentację litewską w trakcie Sejmu Wielkiego lat 1788–1792. Wówczas, dzięki wykazywanej jednomyślności wobec najważniejszych problemów kraju, zdołano zabezpieczyć interesy Wielkiego Księstwa Litewskiego. To dążenie do prezentowania zgodnych postaw reprezentantów Litwy ujawniło się już w 1788 roku, gdy jednomyślnie poparto aukcję wojska. Zasadnicze jednak znaczenie miało jej stanowisko wobec Konstytucji 3 maja, którą Wielkie Księstwo Litewskie poparło w najszerszym zakresie, co ujawniło się już w momencie jej przyjmowania, jak też w wynikach tzw. referendum lutowego 1792 roku. Ta postawa reprezentantów Wielkiego Księstwa Litewskiego wpłynęła na kształt ustawodawstwa okołokonstytucyjnego z lat 1791–1792. W szczególności to prokonstytucyjne stanowisko reprezentacji Wielkiego Księstwa Litewskiego wpłynęło na przyjęcie przez

Załamanie rosyjskiej dominacji po sejmie repninowskim przyniosło kryzys polityki rosyjskiej wobec Rzeczypospolitej. Działo się to w momencie, gdy Rosja zmagała się z Turcją i podważeniem swej dominacji w Szwecji. Dopiero gdy rosyjskie elity władzy przyjęły do wiadomości, że dotychczasowe działania pozostają bezskuteczne i zdołały przeformułować doraźne priorytety, a sytuacja międzynarodowa się wyklarowała, Rosji udało się ten kryzys zażegnać, ale kosztem wzmocnienia Prus i Austrii poprzez ich udział w rozbiorze Rzeczypospolitej. To była lekcja, która nauczyła rosyjskie kręgi decyzyjne reagować bardziej elastycznie, co będzie widać na sejmie rozbiorowym i potem w epoce

The article sets out to discuss the reform of the courts of the nobility in the Grand Duchy of Lithuania carried out by the Four-Year Sejm (1788–1792). The author makes use of the instructions issued to the delegates to the Four-Year Sejm, as well as the laws passed by the Sejm itself, to present castle, land and border courts, as well as the Lithuanian Tribunal and their reorganisation, as a result of which new institutions operating on a more modern basis were established. Although the Polish nobility envisaged a centralised and unified state, a common legal code for the Polish-Lithuanian Commonwealth (drawn up by the Constitution of 3 May 1791), and institutions operating on an equal footing, the representatives from the Grand Duchy of Lithuania often secured separate laws (in the case of the delineation commission and the Lithuanian Tribunal), or at least supplementary laws (in the case of the landowners’ law court). For this reason, some differences remained in the organisation and operation of the courts of the two constituent states of the Polish-Lithuanian Commonwealth. As a result of the reforms, important changes took place in the organisation of land courts and the regulation of the activity of judges: the composition of the courts was changed, a new procedure for electing judges was introduced (the introduction of the general election of judges and their terms of office), and the competence of the courts and the regulation of the activities of the courts and their offices were defined in greater detail. On the other hand, the judiciary still remained estate-dependent; there was no separation between administrative and judicial functions, the issue of the professionalism of the judges was not raised, and the organisation and operating principles of the judiciary differed significantly, even within a single estate (judicial systems operating on a unified basis did not yet exist). The laws passed by the Four-Year Sejm sought to define in some detail the structure of the courts and the duties of the judges and other officials (in this respect, referring to the ideas of the Enlightenment to create the most comprehensive and clear law possible), but important organisational issues, such as the courts’ location, their maintenance, and judges’ salaries, were not fully resolved.

Projekt Zbioru praw sądowych Andrzeja Zamoyskiego był najważniejszym przejawem reformatorskich dążeń dworu królewskiego przed Sejmem Czteroletnim. Po pierwszych negatywnych reakcjach szlachty, wyrażonych na sejmie 1778 roku, został definitywnie odrzucony na sejmie w roku 1780. W historiografii XIX i XX wieku szczegółowo przeanalizowano znaczenie reform proponowanych przez Zamoyskiego oraz przyczyny odrzucenia Kodeksu, w tym udział nuncjusza apostolskiego w mobilizowaniu opozycji. Giovanni Andrea Archetti zdobył wykształcenie prawnicze pod koniec pontyfikatu Benedykta XIV, miał też wiedzę, a nawet osobiste doświadczenie w kwestii reform państwowo-kościelnych ówczesnej Europy. Jego akcja przeciwko Kodeksowi zbiegła się w czasie z odwołaniem swych tez przez biskupa

Franciszek Ksawery Branicki, hetman wielki koronny, blisko związany z Grigorijem Potiomkinem, faworytem Katarzyny II, w pierwszych miesiącach Sejmu Czteroletniego podjął walkę o przywrócenie władzy hetmanów, zarówno militarnej, jak i politycznej. Droga do tego celu wiodła albo przez wywołanie konfliktu zbrojnego, w który zostałaby wciągnięta Rzeczypospolita, albo przez sprowokowanie powstania chłopskiego w południowych województwach, co wymagałoby podjęcia nadzwyczajnych kroków militarnych. W obu przypadkach, gdyby bezpieczeństwo państwa było zagrożone, hetman z mocy prawa przejąłby władzę nad wojskiem, a tym samym miałby otwartą drogę do

Historiografia polska określa Ustawę Rządową jako „drugą na świecie, pierwszą w Europie konstytucję spisaną”. Jednak cztery miesiące po konstytucji majowej 1791 roku uchwalono konstytucję francuską. W Szwecji znacznie wcześniej – w latach 1719–1720 i 1772 zaczęto spisywać „formy rządu” (Regeringsform). Brakowało w nich jednak wskazania zasad suwerenności narodu oraz podziału władz. Dlatego warto przyjrzeć się korsykańskiej Costituzione paolina z 1755 roku. Ta bowiem zasady takie – przynajmniej a prima vista – podawała. Dlatego pogląd o pierwszeństwie Konstytucji 3 maja należy odrzucić.